نحوه ی پرورش قارچ در خانه

همگی ما با قارچ خوراکی آشنایی داریم و می‌دانیم که علاوه بر طعم خوب، فواید زیادی برای سلامتی ما دارد. در سال های اخیر تقاضا برای پرورش قارچ در خانه افزایش یافته است اما پرورش قارچ صنعتی در خانه اصول و شرایط خاص خود را دارد. در این مقاله ضمن آشنایی با آموزش پرورش قارچ خانگی، شرایط نگهداری، نحوه ی بسته بندی ، پرورش قارچ در گلدان و… با هزینه پرورش قارچ در منزل هم آشنا میشوید تا اگر قصد انجام همچین کاری را دارید، با همه‌ی جوانب آن آشنا باشید. با ما همراه باشید.

آموزش پرورش قارچ در خانه

• تهیه ی بستر مناسب برای کاشت قارچ 

اولین قدم برای پرورش قارچ در خانه، تهیه ی بستر مناسب برای کاشت یا کمپوست سازی است که به ظاهر فرآیند ساده‌ای است اما برای بدست آوردن کمپوستی مرغوب با بازده بالا نیاز به دستگاه‌های پیشرفته، آزمایشگاه‌های مجهز و از همه مهم‌تر تجربه و تخصص بالایی می‌باشد و تمام این موارد احتیاج به سرمایه‌گذاری زیادی دارند. به همین دلیل اکثر تولید کنندگان قارچ، کمپوست مورد نیاز خود را به صورت آماده و بذر زده شده از شرکت‌های معتبر خریداری می‌کنند.

روش تهیه ی کمپوست مناسب به این صورت است که در ابتدا مقداری فضولات اسب و کاه را مخلوط کرده و در ابعادی مناسب در حدود ۳ متر طول آن را انبار نموده و آنها را روی هم به خوبی بکوبید(لگد کنید) تا متراکم شوند.

بعد از گذشت مدت کوتاهی، عملیات تخمیر داخل توده کود آغاز شده و درجه حرارت محیط کود بالا می‌رود. همچنین می‌توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم مواد اولیه به آن اضافه و کاملا مخلوط کرده و سپس آن را توده نمود. این عمل باعث می‌شود که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و آهک، آمونیاک و رطوبت از بین رفته را دوباره جذب می‌کند.

بعد از سه روز مجددا این توده را برگردانید تا هوا بخورد و آن را مانند دفعه اول، انباشته و روی آن را بکوبید. سطح آن را شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند. عمل برگرداندن را به فاصله 2 روز ( در صورتی که به آن آهک بدهید ) یا 4 روز ( در صورتی که آهک اضافه نشود )، چهار تا شش مرتبه تکرار کنید.

باید توجه داشت که نگهداری میزان رطوبت مناسب و حرارت داخل توده برای رسیدن به کودی مرغوب بسیار مهم است زیرا هر اندازه مقدار رطوبت مواد بیش از حد باشد، محیط داخل کود اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می‌گردد. اگر در موقع برگرداندن کود، مشاهده کردید که کود خشک است، بایستی مقدار کمی آب روی آن اسپری کنید. راه پی بردن به میزان رطوبت کود، آزمایش آن است، چنانچه مقداری کود را در دست فشار دهید، نبایستی قطرات آب، از لای انگشتان (در هنگام فشار دادن) بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود، کف دست، مرطوب بشود.

پس از چند ساعت این توده را مجددا به داخل مخزن بتنی ریخته و سطح آن را با مقداری کاه بپوشانید تا سطح کود گنبدی شکل بشود. چنانچه در مخزن کوچک مجاور محل تخمیر آب جمع شده است، بوسیله سطل آن را روی سطح کود بپاشید تا رطوبت آن تامین گردد.

مدت این فرایند بین ۱۵ – ۱۰ روز است و در این مدت باید ۳ – ۴ مرتبه کود برگردانده شود.

در پایان دوره سوم یا چهارم کود به رنگ قهوه ای تیره با ذرات آن ترد و شکننده میشود و بوی مطبوعی از آن به مشام می‌رسد، در این زمان یک بستر مناسب برای کاشت قارچ فراهم شده است. چنانچه این شرایط در کود مشاهده نشود دلیل بر آن است که عملیات تخمیر به خوبی انجام نگرفته و در نحوه کار اشکالی وجود داشته است.

• آماده کردن اتاق پرورش

برای درست کردن اتاق پرورش الزاما فضای زیادی نیاز نیست زیرا اصولا این کار در چند طبقه انجام می‌شود و از فضایی حدود 40 متر می‌توان مقداری در حدود 4-3 تن قارچ کشت کرد.

عرض اتاق باید به گونه ای باشد که بتوان راهرو هایی به عرض 70 سانتیمتر برای آن در نظر گرفت. عرض طبقات پرورش نیز باید حداکثر 180 سانتیمتر باشد. اگر از دو طرف به قارچ ها دسترسی دارید و اگر یک طرف طبقات دیوار است عرض طبقات را حداکثر 90 در نظر بگیرید تا دست به راحتی به آن ها برسد.

حداقل فاصله ی طبقه ی اول از سطح زمین باید 15 سانتیمتر باشد و به هیچ عنوان نباید از روی زمین این کار را شروع کرد.

فاصله ی طبقات را نیز معمولا 60 سانتیمتر در نظر می‌گیرند و معمولا برای پرورش قارچ در منزل 3 طبقه کافیست.

به جای قفسه ها می‌توانید از جعبه های چوبی به ابعاد 90*60 سانتیمتر با عمق 20-25 سانتی متر استفاده کنید. در اتاقی به ابعاد 5*6 متر می‌توان 180 جعبه قرار داد که ازآنها می‌توان در هر فصل حدود 1 تن قارچ برداشت کرد.

جهت پرورش قارچ در خانه با کم ترین امکانات می‌توان هر طبقه را با تخته چوب های ۳ سانتی متری و در ابعاد 90 تا 180 سانتی متر پوشانده و کود را کف هر طبقه ریخته و قارچ را در آن کاشت. ( در این صورت نیازی به جعبه های چوبی نخواهد بود )

اگر محل پرورش قارچ محدود و کوچک باشد میزان احتیاج به کود و محل تخمیر آن هم، کمتر می‌شود. پس ترجیحا یک محوطه بتنی به ابعاد 1.5 متر ساخته و در مجاور آن محلی برای خروج آب اضافی کود در نظر بگیرید که فاضلاب را بتوان داخل سطل یا یک مخزن بتنی کوچک به ابعاد 40 سانتی متر وارد نمود.

نحوه ی کاشت قارچ

کمپوست آماده شده را به بستر کشت انتقال داده و روی هر طبقه به ضخامت 15 سانتیمتر کود بریزید و سطح آن را کاملا مسطح کنید. این عمل باید به سرعت انجام شود تا کود حرارت خود را از دست ندهد.

بعد از انجام این کار درها و منافد را به خوبی بسته و به  مدت چهار روز آن را به حال خود رها کنید تا درجه حرارت کود و محیط اتاق بالا رفته و به حدود ۵۴ تا ۶۰ درجه برسد. این حرارت باید به مدت ۳۰ -۴۸ ساعت ثابت باقی بماند. بعد از آن درجه حرارت کود کاهش می‌یابد. به  این کار عرق کردن محیط کشت می‌گویند. در اثر این حرارت زیاد، قسمت زیادی از محیط ضد عفونی شده و لارو حشرات و … از بین می‌روند.

از این تاریخ به بعد تا مدت ۵ روز درجه حرارت محیط پائین می‌آید تا به ۲۳ الی ۲۴ درجه برسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.

 

• اسپر ( بذر ) آماده کاشت

بذر یا اسپر قارچ را نمی‌توان مستقیما کاشت چرا که ممکن است همراه با آن، قارچ های سمی نیز وجود داشته باشد. این در حالیست که یک نوع اسپر آماده کاشت به نام اسپون نیز وجود دارد که در محیطی کاملا استریل شده و جدا از قارچ های سمی رشد کرده است و به راحتی می‌توان برای پرورش قارچ خانگی از آن استفاده کرد.

• طرز کاشت اسپون

یک قطعه اسپون را که در محیط بسته و استریل بوده را باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم کنید.

چوبهایی کوچک به فاصله ۲۵ سانتی متر را در خاک فرو کرده وسطح خاک را علامت گذاری کنید.

در محل هر قطعه چوب، خاک را تا عمق ۵ سانتی متر گود کرده و یک قطعه اسپون را در آن بگذارید، بطوریکه عمق کاشت ۳-۵ سانتی متر از سطح خاک پایین تر باشد.

پوشاندن سطح بستر

بعد از ده الی چهارده روز از گذشت کاشت اسپون، سطح کشت را با یک لایه به ضخامت 2 سانتی متر، خاک استریل شده پوک و منفذدار بپوشانید و آن را مسطح و یکنواخت کنید. در این موقع درجه حرارت بستر باید 15.5 درجه باشد.

توجه کنید که در موقع پوشاندن بستر، اسپون ها باید رشد خود را شروع کرده و میسلیوم ( ریشه رشد کننده قارچ ) در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا کرده باشند.

باید کاملا توجه شود که به هیچ وجه، بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچ ها پاره شده و تمام محصول از بین می‌رود.

پس از پوشاندن سطح بستر، میسلیوم رشد سریع خود را شروع می‌کند و برای تسریع در رشد آن، درجه حرارت محیط باید بین 14-16.5 درجه باشد. در صورتیکه درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، بکار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی‌باشد.

• برداشت محصول

معمولا بعد از 2 هفته که رشد قارچ ها  به حد کافی برسد و کلاهک آن کامل شده باشد، قارچ ها آماده ی برداشت هستند.

قارچ‌هایی که ترک دارند و چتر آن ها باز شده ارزش بازاریابی ندارند و همچنین قارچ‌هایی که زودتر از موقع چیده می‌شوند وزنشان کم بوده و ارزش غذایی کمتری دارند و به همین دلیل درجه 2 محسوب می‌شوند.

هنگام جمع‌آوری محصول نباید از سبدهای بزرگ استفاده کرد زیرا قارچ‌های زیرین تحت فشار قرار گرفته، خراش برداشته و سیاه می‌شوند.

برای جمع‌آوری قارچ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن بدهید تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کنید. توجه کنید که تا حد امکان جمع‌آوری با دستکش انجام گیرد.

بهره‌برداری هر ۱۵ روز یکبار انجام می‌شود و این فعالیت به مدت دو تا سه ماه طول می‌کشد.

بسته بندی

قارچهای چیده شده را به محلی سرد انتقال داده و در اسرع وقت به درجه بندی کیفیت آن ها اقدام کنید.

قارچهای لک دار، ناقص، کج و ناجور را جدا کرده و برای تهیه پودر قارچ و سس ارسال کنید.

قارچ های سالم را در بسته های درجه یک و درجه دو  بسته بندی کرده و به بازار عرضه کنید.

بسته بندی محصولات غذایی باعث می‌شود طول عمر محصول افزایش یافته و اگر در بسته بندی های مناسب قرار دهید موجب فروش آسان تر محصولات شده و سود حاصله افزایش می‌یابد.

شرایط پرورش قارچ در خانه

• زمان مناسب :

بهترین زمان برای پرورش قارچ در خانه بین ماه‌های مهر تا آذر است ولی اگر امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می‌توان پرورش قارچ را در ماه‌های دیگر سال هم انجام داد.

• تهویه :

تهویه در محیط اتاق کشت باید به طور یکنواخت انجام شود و از دادن هوای بیش از حد به آن خودداری کنید.

• درجه حرارت :

چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از 14 درجه برسد و درجه حرارت محیط اتاق به حدود 7.5 درجه برسد یعنی دمای محیط کشت سرد است و بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع انتقال حرارت به محیط شود.

برای افزایش سرعت رشد قارچ می توان درجه حرارت محیط را به 16.5 درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید توجه کرد که جهت حرکت هوا به سمت سطح قارچ نباشد.

• رطوبت :

برای رشد قارچ، محیط آن نیاز به رطوبت مشخصی دارد. اگر میزان رطوبت از این مقدار کمتر شود، سطح بستر پرورش خشک می‌شود و کلاهک قارچ ترک برداشته یا لکه دار می‌شود و نیاز به آبیاری بیشتر می‌شود. بهترین میزان رطوبت، 70-80 درصد است که برای کنترل آن باید در نقاط مختلف اتاق رطوبت سنج نصب کرده و به طور منظم بررسی شود.

• آبیاری :

هنگامی که سطح بستر خشک می‌شود یعنی به آبیاری نیاز دارد که این کار باید به وسیله‌ی غبار پاشی روی سطح خاک انجام شود، به صورتی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود. این کار را با آب خالص با درجه حرارت ۳۲ درجه انجام دهید.

• تقویت خاک بستر :

پس از آنکه قارچها بزرگ شده و زمان برداشت آنها نزدیک باشد، می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت کرد که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.

هزینه پرورش قارچ در منزل

هزینه‌های پرورش قارچ در منزل بیش از هر چیزی به مدیریت، نحوه تولید قارچ و البته میزان تولید و کیفیت محصول تولید شده بستگی دارد. به همین دلیل نمی‌توان به طور دقیق هزینه نهایی را تخمین زد. اما به طور کلی برای یک سالن پرورش برای تولید 4 تن قارچ با متراژ 40 متر، هزینه کمپوست، بذر، نیروی انسانی، عایق کاری محیط و … در حدود ۶ الی ۷ میلیون تومان هزینه برآورد می‌شود. مبلغ آب و برق و گاز هم ماهیانه به مبلغ فوق اضافه می‌گردد و اگر بخواهید جایی را هم اجاره کنید آن هم به هزینه ها اضافه می‌شود. در این میان سود حاصل از فروش بستگی به نیاز بازار و کیفیت محصول تولید شده دارد.

مشکلات تولید قارچ در خانه

پرورش قارچ خانگی با مشکلاتی هم روبه‌روست مثلا اینکه ممکن است تمامی بستر کشت پرورش‌دهندگان دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و محصول آن‌ها نابود شود و علاوه بر هزینه، وقت آنها نیز بدون هیچ نتیجه ای از بین برود. بنابراین پرورش قارچ خانگی با ریسک بالایی همراه است که گاهی خطر نابودی همه محصول کشت شده را به دنبال دارد. 

نکته ی آخر !

اگر واقعا تمایل به پرورش قارچ در منزل دارید، به سایت های تخصصی معتبر سری بزنید و با افرادی که تجربه ی این کار را دارند مشورت نمایید تا یک محصول عالی تولید کرده و سود خوبی نصیبتان شود.