یلدا ، میراث باستانی ما

یلدا یا شب چله تنها یک جشن ساده و خوردن خوراکی های خوش مزه نیست ، این جشن میراث به جا مانده از اجداد ما در ایران باستان است ! این شب از مهمترین آیین های باستانی ما ایرانیان است که در آن یک دقیقه بیشتر با هم بودن را جشن میگیریم و این پیام های بسیاری را در خود گنجانده است و به ما می آموزد که حتی طولانی ترین تاریکی هم پا بر جا نمی ماند و بالاخره صبح سپید و زیبا از راه خواهد رسید و حتی می توان این سرما و تاریکی را با دور هم بودن ها گرم و نورانی کرد و در آن لحظات خوش و دل انگیزی را کنار عزیزانمان رقم زد.

مراسم شب یلدا از زمان غروب خورشید روز 30ام آدر ماه آغاز می شود و بلند ترین شب سال است و از روز بعد از آن روز ها شروع به بلندتر شدن می کنند و زمستان رسما آغاز می شود.

در این مطلب به تاریخچه ، خوراکی ها ، آداب و رسوم ، تزیین سفره برای این شب و … می پردازیم :

تاریخچه شب یلدا

روایات و حکایت های متفاوتی از نحوه ی شکل گیری این رسم دیرینه وجود دارد.برخی معتقدند که در گذشته های دور که کشاورزی شیوه ی معیشتی مردم بود ، مردم سعی می کردند تا سر از کار طبیعت و سپری شدن فصل ها در آورند و ان ها به مرور زمان با حرکت ستارگان، تغییر فصل ها و کوتاهی و بلندی روز ها آشنا شدند و دریافتند که چگونه می توانند فعالیت های خود را بر پایه آنها تنظیم کنند تا بهره ی بیشتری از نور خورشید که اهمیت بسیاری برای آن ها داشت.در نتیجه ی این اکتشافات این باور در بین مردم بوجود آمد که نور وخورشید و روشنایی نشانه و نماد نیک و موافق است که به جنگ با تاریکی و شب می رود.همچنین مردم فهمیدند که آخرین روز پاییز کوتاه ترین روز سال و شب اول زمستان طولانی ترین شب سال است و بعد از آن روز ها رو به بلندتر شدن می روند به همین علت آن را شب زایش خورشید(مهر) نامیدند و آن را به عنوان آغاز سال نو در نظر گرفتند.برخی معتقدند که کریسمس مسیحیان هم از همین باور نشات گرفته است.

شواهد نشان دهنده ی این است که این جشن و رسم زیبا از زمان داریوش اول 502 سال قبل از میلاد مسیح در تقویم رسمی ایرانیان باستان به ثبت رسیده است.همچینین برخی این رسم را مربوط به زرتشتیان عزیز می دانند که در پاسخ به آن باید گفت که گرامیداشت این رسم زیبا از مدت ها قبل از ظهور زرتشت و از زمان آیین مهرپرستی وجود داشته است که در این آیین شب یلدا را شب تولد الهه ی مهر یعنی میترا می دانسته اند و در آن گرد آتش جمع می شده اند واین شب را جشن می گرفته اند.

به شب یلدا، شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم گفته می شود و درباره آن دو روایت عمده وجود دارد :

برخی معتقدند که در این شب مهر، میترا یا بر اساس اوستا و نوشته‌های پادشاهان هخامنشی آمده، میثره (Mithra) به جهان بر می گردد. او از ایزدان باستانی هند و ایرانی‌ است که ساعات روز را طولانی تر می کند و در نتیجه برتری خورشید به همگان نشان داده می شود.این آیین مهر پرستی متعلق به زمانی پیش از بوجود آمدن آیین زرتشت می باشد و در اروپا نیز به آیین میتراییان شهرت دارد.

برخی دیگر معتقدند که در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان و مصادف با سال ۱۹۶ میلادی، پیامبری در شب یلدا به دنیا آمده است و این پیامبر توسط دو دلفین از آب بیرون آورده شده و به همین دلیل در آیین مهر، آب اهمیت ویژه‌ای داشته است.

در هر دو روایت، شب یلدا را شب تولد مهر می دانند و این باور از آداب مهری به جا مانده است که در شرق مدیترانه به طور وسیعی رایج بوده است و آثار آن را می توان در معابد مهری باقیمانده در پالمیرا و اردن دید.

در آیین میتراییسم ماه و ستارگان و خورشید از اهمیت ویژه ای برخوردارند و پیروان آن بر این باورند که مهر طی یک حادثه نجومی به وجود می آید. آنها معتقدند که تولد مهر زمانی اتفاق می افتد که از آن پس خورشید بیشتر در آسمان می ماند و پرتو مهر خود را بر همگان می افکند و طول روز ها بیشتر می شود.این جشن از سرزمین ایران به روم باستان هم رسیده است و بر آن نام جشن ساترنالیا را بر آن نهاده اند. برخی نیز بر این باورند که عیسی بن مریم (ع) در این شب به دنیا آمده است و البته جشن کریسمس هم می تواند ریشه در همین باورها داشته باشد.

آداب و رسوم

این میراث باستانی و جالب ما آداب و رسوم ویژه ای دارد که در زیر به آنها می پردازیم:

شب چله ای بردن برای تازه عروس ها

دلیل وجود این مراسم به آداب و رسوم قدیم بر می گردد که در گذشته های دور کسانی که به اصطلاح نامزد بوند تنها در مراسم های به خصوص می توانستند یکدیگر را ببینند و این شب یکی از این مراسم ها بود که در آن خانواده داماد از خانواده عروس اجازه می گرفتند تا عروس را به خانه ی خود ببرند تا در مراسمی که برایش گرفته می شد حضور داشته باشد.

در این شب عروس و داماد هدیه هایی را با عنوان شب چله‌یی برای یکدیگر آماده می کنند و با تشریفاتی خاص به یکدیگر می رسانند. در هر شهر و دیاری با توجه به فرهنگ و رسوم آنها آداب و هدایای متفاوتی برای این مراسم وجود دارد و در هر شهر تزئینات هدایا متفاوت است.

خوردنی های خوشمزه شب یلدا

هر کسی بر اساس آداب و رسوم منطقه ای که در آن زندگی می کند، خوراکی های خاصی را بر سر سفره یلدا قرار می دهد. از جمله مرسوم ترین خوراکی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

هندوانه:

هندوانه از میوه های نمادین در شب یلداست و بازار آن در حوالی این شب بسیار داغ می شود و دلیل وجود آن بر سر سفره ی شب یلدا به این علت است که مردم قدیم معتقد بودند با خوردن هندوانه در این شب در طول سال مریض نمی شوند و سرما نمی تواند بر آنها غلبه کند. وجود ویتامین های A , B , C در این میوه می تواند مهر تاییدی بر این باور گذشتگان باشد.

انار:

انار تقریبا مهم ترین عضو نمادین این شب می باشد و وجود آن در سفره ی یلدا نشان دهنده ی شادی و زایش است.این میوه بسیار خون ساز و شادی بخش است و این خاصیت به خاطر وجود ویتامین C در آن است و انار موجب تقویت سیستم ایمنی بدن و تصفیه خون می شود. این میوه همچنین سرشار از آهن است در نتیجه موجب افزایش انرژی و خون سازی در بدن فرد می شود و تصفیه خون مانند زندگی یا زایش دوباره انسان است، به همین علت است که انار را نماد زایش و شادی می دانند.

کدو حلوایی:

کدو حلوایی با رنگ جذابش سفره یلدا را رنگی می کند و جلوه ی بیشتری به آن می بخشد و از قدیم در سفره یلدا وجود داشته است و نماد روشنایی و پیروزی روز بر شب محسوب می شود و پختن آن در این شب از قدیم مرسوم بوده است.

چغندر:

از قدیم به هنگام شب یلدا چغندرها پخته می شدند و به شکل لبو بر سر سفره یلدا قرار می گرفتند. لبو نماد برکت و روزی بوده و جلوه ای خاص در سفره یلدا دارد.

دیگر میوه ها: ازگیل، خرمالو، سیب و مرکبات و… نیز در یلدا خورده می شوند و هر منطقه ای میوه و سبزی خاص خود را نیز بر سر سفر یلدا می گذارد.

آجیل شب یلدا 

آجیل شب یلدا بسیار پرطرفدار و پر از خوراکی های خوشمزه است و انواع متفاوتی از آن وجود دارد. این آجیل حاوی انواع ویتامین‌های گروه E و B، روی، کلسیم، فسفر و پتاسیم، منیزیم، ویتامین A و پروتئین است که در بدن موجب افزایش تراکم استخوان و جلوگیری از ریزش مو و چین و چروک پوست، درمان افسردگی، افزایش قدرت بینایی و رفع خستگی و گرفتگی عضلات می‌شوند.

غذاهای ویژه شب یلدا

در این شب اغلب خانواده ها دور هم جمع می شوند و شام را در فضایی گرم و صمیمی دور هم صرف می کنند و در هر شهر بسته به آداب و رسوم آن غذاهای مختلفی مرسوم است که برخی از آنها عبارتند از: سبزی پلو با ماهی، انارپلو، زرشک پلو، کلم پلوی شیرازی و … که میل کردن آنها در کنار یکدیگر صفای بیشتری دارد.

شعرخوانی و داستان خوانی

از سنت های قدیمی این شب که این روز ها توجه زیادی به آن نمی شود و به دست خاطره ها سپرده می شود ، متل گویی است که به معنی شعر و داستان خوانی است که در آن بزرگ تر ها قصه هایی بعضا واقعی از تجربه های خود برای کوچک تر ها می گفتند و تجربیات خود را در اختیار آنها قرار می دادند و به آنها پند و اندرز می دادند.

گرفتن فال حافظ و آینده گویی

دیوان حفظ از عناصر دائمی و اصلی سفره این شب می باشد و برای خواندن آن حاضران در آن دور هم جمع شده و با فرستادن فاتحه ای به روح حافظ برای آینده ی خود نیت می کنند و دیوان حافظ را می گشایند تا با شعری زیبا از آینده با آنها سخن گوید.

از دیگر کارهایی که در گذشته در این شب مرسوم بوده این است که حاضران در مجلس، گردویی را انتخاب کرده و آن را می شکستند و از روی پوک یا پُری گردو آینده گویی می کردند.

تزئین سفره شب یلدا :

برای تزیین سفره شب یلدا می توانید از وسایل متفاوتی استفاده کنید که در زیر تعدادی از آنها را آورده و در آخر نمونه هایی برای گرفتن ایده برای تزیین برایتان آورده ایم :

• میوه ها را فراموش نکنید!میوه های اصلی این شب انار ، هندوانه ، پرتقال، خرمالو و موز هستند.
• آجیل بهتر است زیبا و تزئین شده باشد.باسلق ها را فراموش نکنید.
• شکلات ، پشمک ، شیرینی و پفیلا هم می توانند سر سفره قرار بکیرند.
• ژله های رنگی با طرح هندوانه و انار هم برای قرار گرفتن بر سر سفره شب یلدا بسیار مناسبند.
• اگر به سفره ای سنتی علاقه دارید ، می توانید از جا شمعی های سنتی استفاده کنید اما در هر صورتی شمع را از یاد نبرید چرا که زیبایی سفره شما را چندین برابر می کند.
• باز هم اگر دوست دارید سفره تان مدل سنتی داشته باشد می توانید سماورهای قدیمی و ذغالی را بر سر سفره قرار دهید.
• به تازگی برخی کیک هایی به شکل انار و هندوانه هم بر سر سفره ی خود قرار می دهند.
• کمتر کسی به این نکته توجه می کند که می تواند با قرار دادن گل و گیاه بر سفره جلوه ی تازه ای به آن ببخشد !

متفاوت باشید !

اگر دوست دارید سفره شب یلدا متفاوتی داشته باشید پیشنهاد ما این است که در سفره ی خود از گل ها و گیاهان استفاده کنید.می توانید گل نرگس و یاس را بر سر سفره خود قرار دهید تا هم سفره را رنگارنگ کنند و هم بوی خوب آنها حس بهتری را در محیط ایجاد کند.

گیاه بنت قنسول نیز بسیار برای قرار گرقتن بر سر این سفره مناسب است چرا که این گیاه با برگ های سبز و قرمز خود بسیار به سفره این شب می آید و آن را زیبا تر میکند.

همچنین می توانید از گیاهان مختلف با گلدان هایی به شکل انار و یا هندوانه یا از گلدان هایی با رنگ قرمز و سبز برای این شب استفاده کنید.